شباهتهای دنیا و آخرت

براى شناخت بهتر آخرت، لازم است به بررسى شباهت‏ها و تفاوت‏هاى دنیا و آخرت بپردازیم؛ زیرا دنیا و آخرت، دو مفهوم متضایف‏اند که شناخت صحیح هر یک بدون شناخت دیگرى ممکن نیست.^[1]

الف) شباهت‏ها

1. هر دو جهان، حقیقى و واقعى بوده و فضا و ابعاد و اجرامى دارند. از همین رو، انسان در هر دو جهان، داراى اندام و بدن است.^[2]

2. انسان در هر دو جهان، به خود و متعلّقاتش آگاهى کامل داشته و شخصیتى واحد دارد.^[3] این مطلب از آیاتى قابل برداشت است، مانند:

یلَیتَنى کُنتُ مَعَهُم»^[4]؛ اى کاش من با آنان بودم.

[و] یلَیتَنى لَم اشرِک بِرَبّى احَدا»^[5]؛ اى کاش هیچ کس را شریک پروردگارم نمى‏ساختم.

 [و] یلَیتَنى لَم اوتَ کِتبِیَه»^[6]؛ اى کاش کتابم را دریافت نکرده بودم.^[7]

[و] یلَیتَنى قَدَّمتُ لِحَیاتى»؛ اى کاش براى زندگانى خود [چیزى‏] پیش فرستاده بودم.

3. انسان در هر دو جهان، داراى غرایز انسانى و حیوانى است.^[8] قرآن کریم، نعمت‏هاى بهشتى را چنین وصف مى‏کند:

و فکِهَةٍ مِمّا یَتَخَیَّرون* ولَحمِ طَیرٍ مِمّا یَشتَهون* و حورٌ عین* . لا یَسمَعونَ فیها لَغوًا ولا تَأثیما* الّا قیلًا سَلمًا سَلما»^[9]؛ و میوه از هر چه اختیار کنند و از گوشت پرنده هرچه بخواهند و حوران چشم درشت . در آن‏جا نه بیهوده‏اى مى‏شنوند و نه [سخنى‏] گناه‏آلود. آن‏جا سخنى جز سلام و درود نیست.

در هر دو جهان، آلام و لذّت‏هاى عقلى و حسّى وجود دارد^[10]؛ چنان‏که درباره کسانى که پیمان خدا و سوگندهاى خود را به بهاى ناچیزى مى‏فروشند، آمده است:

ولا یُکَلّمُهُمُ اللَّهُ ولا یَنظُرُ الَیهِم یَومَ القِیمَةِ ولا یُزَکّیهِم ولَهُم عَذابٌ الِیم»^[11]؛ خدا روز قیامت با آنان سخن نمى‏گوید و به ایشان نمى‏نگرد و پاک‏شان نمى‏گرداند و عذابى دردناک خواهند داشت.

و به نفس مطمئنّه چنین خطاب شده است:

ارجِعى الى‏ رَبّکِ راضِیَةً مَرضیَّه* فَادخُلى فى عِبدى* وادخُلى جَنَّتى»^[12]؛ خشنود و خداپسند به سوى پروردگارت باز گرد و در میان بندگان من درآى و در بهشت من داخل شو.

رنج‏ها و لذّت‏هاى جسمى در هر دو جهان از طریق جسم براى روح انسان حاصل مى‏شود؛ چنان‏که در آیه‏اى عذاب کافران از طریق پوست آنان دانسته شده است:

کُلَّما نَضِجَت جُلودُهُم بَدَّلنهُم جُلودًا غَیرَها لِیَذوقوا العَذاب‏^[13]؛ هر چه پوست‏شان بریان گردد، پوست‏هایى دیگر بر جایش نهیم، تا عذاب را بچشند.

4. خداوند در هر دو جهان قابل رؤیت حسى نیست.^[14] در قرآن امکان دیدن خداوند به صورت مطلق نفى شده است: لا تُدرِکُهُ الابصر»^[15]؛ چشم‏ها او را درنمى‏یابند. البته انسان‏ها در آن جهان همگى خود را در محضر خداوند احساس کرده و به قطع و یقین، به وجودش پى مى‏برند^[16]:

ویَعلَمُونَ انَّ اللَّهَ هُوَ الحَقُّ المُبین»^[17] و خواهند دانست که خدا همان حقیقت آشکار است.

حتى انسان کافر نیز پس از مرگ، پروردگار خود را شناخته و او را مورد خطاب قرار مى‏دهد: قالَ رَبّ ارجِعون* لَعَلّى اعمَلُ صلِحًا فیما تَرَکت»^[18]؛ . مى‏گوید:

پروردگارا! مرا باز گردانید، شاید در آن‏چه وانهاده‏ام کار نیکى انجام دهم.

5. انسان‏ها در عالم آخرت نیز از اختیار و اراده برخوردارند^[19]؛ لیکن هم‏چون دنیا توان اجراى آن براى هرکسى در محدوده دارایى‏ها و توانایى‏هاى خود و به میزانى است که خود را در این دنیا در اختیار خدا و رسول او قرار داده و از خود سلب اراده کرده باشد.^[20]

گواه برخوردارى انسان از اختیار و اراده در آن جهان، این‏که خداوند، افعال و اعمال انسان‏ها را در بهشت و جهنّم به خود آنان نسبت مى‏دهد؛ چنان‏که درباره دوزخیان فرموده است:

فَشرِبونَ عَلَیهِ مِنَ الحَمیم* فَشرِبونَ شُربَ الهیم»^[21]؛ و روى آن از آب جوش مى‏نوشید [مانند] نوشیدن اشتران تشنه.

هم‏چنین درباره ابرار مى‏فرماید:

انَّ الابرارَ یَشرَبونَ مِن کَأسٍ کانَ مِزاجُها کافورا»^[22]؛ همانا نیکان از جامى نوشند که آمیزه‏اى از کافور دارد.